نقش رژیم گیاهی در کاهش آلرژی؛ بررسی علمی، تجربی و تغذیه‌ای

تاریخ : 1404.09.10

نویسنده : Ariae

نظرات : 0

آلرژی‌ در دهه‌های اخیر به یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی تبدیل شده است و میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان درگیر کرده. از حساسیت‌های پوستی گرفته تا آسم، آلرژی غذایی، ‌رینیت آلرژیک و واکنش‌های التهابی مزمن، همگی طیف گسترده‌ای را شامل می‌شوند که کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهند. پژوهش‌های تازه‌تر نشان می‌دهند که تغذیه، به‌ویژه نوع منبع پروتئینی و چربی مصرفی، نقش بسیار مهمی در کاهش یا تشدید آلرژی‌ها دارد. در این میان، رژیم‌های گیاهی (Plant-based diets) برای بسیاری از افراد به‌عنوان راهی طبیعی و پایدار برای کاهش التهاب و حساسیت‌های بدن مطرح شده‌اند.

چرا رژیم‌های گیاهی می‌توانند به کاهش آلرژی کمک کنند؟

یکی از دلایل مهم افزایش آلرژی‌ها افزایش التهاب مزمن در بدن است. التهاب، پاسخ طبیعی سیستم ایمنی است اما وقتی مزمن شود، زمینه‌ساز بروز انواع حساسیت‌ها می‌گردد. رژیم غذایی یک عامل بسیار مؤثر روی سطح التهاب بدن است.

مواد غذایی گیاهی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، پلی‌فنول‌ها، ویتامین‌ها و فیبر هستند؛ ترکیباتی که همگی می‌توانند به تنظیم سیستم ایمنی و کاهش پاسخ‌های التهابی کمک کنند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که مصرف سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و مغزها را افزایش می‌دهند، کمتر دچار آلرژی‌های شدید و عودکننده می‌شوند.

یک نظریه‌ی مهم علمی در این زمینه «فرضیه بهداشت غذایی و میکروبیوم» است. بدن ما برای داشتن سیستم ایمنی سالم، نیاز به تنوع باکتریایی بالا دارد. رژیم گیاهی، با فیبر زیاد و غذاهای تخمیرشده، به رشد «باکتری‌های مفید روده» کمک می‌کند؛ میکروبیومی که تنظیم‌کننده واکنش‌های ایمنی و جلوگیری‌کننده از بیش‌فعالیت سیستم دفاعی است.

چگونه میکروبیوم روده، آلرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

در سال‌های اخیر، نقش «روده به‌عنوان مرکز سلامت ایمنی» بیشتر شناخته شده است. ۷۰٪ سلول‌های ایمنی بدن در دستگاه گوارش قرار دارند. بنابراین هر عاملی که تعادل این محیط را به‌هم بزند، می‌تواند به بدعملکردی سیستم ایمنی و بروز آلرژی بیانجامد.

فیبرهای محلول و نامحلول موجود در رژیم‌های گیاهی باعث:

افزایش باکتری‌های ضدالتهاب مانند Bifidobacteria و Lactobacillus
تولید اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر مانند بوتیرات که ضدالتهاب و ضدآلرژی هستند
کاهش نفوذپذیری روده و جلوگیری از «نشت روده» که یکی از عوامل آلرژی است
تقویت عملکرد سد مخاطی دستگاه گوارش

این عوامل به بدن کمک می‌کنند تا در مقابل محرک‌های محیطی، واکنش‌های هیجانی و بیش‌ازحد نشان ندهد.

محصولات حیوانی چگونه به افزایش آلرژی کمک می‌کنند؟

بحث بر سر مضرات یا فواید محصولات حیوانی همیشه بحث‌برانگیز بوده، اما پژوهش‌ها در زمینه آلرژی نشان می‌دهند که برخی ترکیبات موجود در این محصولات می‌توانند زمینه التهاب، واکنش‌های ایمنی و آلودگی میکروبی را افزایش دهند.

۱. چربی‌های اشباع حیوانی و افزایش التهاب

گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و برخی فرآورده‌های حیوانی حاوی مقدار زیادی چربی اشباع‌اند. این چربی‌ها باعث:

افزایش تولید سیتوکین‌های التهابی
تغییر ترکیب میکروبیوم روده
افزایش مقاومت به انسولین (که خود محرک التهاب است)

می‌شوند. التهاب بیشتر = احتمال بیشتر واکنش‌های آلرژیک.

۲. NEU5Gc و افزایش حساسیت ایمنی

یک مولکول قندی به نام Neu5Gc در گوشت‌های قرمز وجود دارد که در بدن انسان طبیعی نیست. وقتی وارد بدن ما می‌شود، سیستم ایمنی آن را خارجی تلقی می‌کند و آنتی‌بادی تولید می‌کند. تداوم این واکنش می‌تواند زمینه‌ساز التهاب مزمن و حساسیت شود.

۳. آنتی‌بیوتیک‌ها و سموم محیطی

دام‌ها معمولاً با آنتی‌بیوتیک، داروهای هورمونی و خوراک‌های صنعتی تغذیه می‌شوند. بقایای این ترکیبات در گوشت و لبنیات می‌تواند:

به تخریب میکروبیوم مفید روده
افزایش واکنش‌های ایمنی
ایجاد اختلال در تعادل هورمون‌ها

منجر شود.

۴. پروتئین‌های حیوانی و آلرژی‌های مستقیم

برخی از شایع‌ترین آلرژی‌های غذایی شامل:

آلرژی به شیر گاو
آلرژی به تخم‌مرغ
آلرژی به دریایی‌ها

است و این موضوع نشان می‌دهد که پروتئین‌های حیوانی برای بخشی از جمعیت، محرک مستقیم سیستم ایمنی هستند.

مزایای جایگزین‌های گیاهی و تأثیر آن بر سلامت ایمنی

غذاهای گیاهی نه‌تنها التهاب‌زا نیستند، بلکه به تقویت سیستم ایمنی و کاهش حساسیت کمک می‌کنند. در ادامه، برخی از اثرات برجسته منابع گیاهی آورده شده است.

۱. غلات کامل

مانند برنج قهوه‌ای، جو دوسر، گندم کامل، کینوا و ارزن
این غلات با فیبر بالا، قند خون را تثبیت کرده و محیط روده را تقویت می‌کنند.

۲. حبوبات

عدس، نخود، لوبیا و سویا
منابع عالی پروتئین گیاهی و فاقد چربی‌های التهابی هستند. همچنین دارای ترکیباتی‌اند که واکنش‌های ایمنی را تعدیل می‌کنند.

۳. سبزیجات برگ‌دار

اسفناج، کاهو، کلم‌برگ، چغندر برگ
این سبزیجات مملو از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین C و مواد ضدالتهابی طبیعی‌اند.

۴. مغزها و دانه‌ها

گردو، بادام، تخمه آفتابگردان، چیا، بادام‌هندی
حاوی امگا–۳، ویتامین E و پروتئین سالم هستند. امگا–۳ گیاهی به‌ویژه قدرت کاهش التهاب دارد.

۵. میوه‌ها

به‌ویژه توت‌ها، سیب، مرکبات، انار و انگور
که سرشار از پلی‌فنول‌ها، فلاونوئیدها و ویتامین‌های ضدالتهابی‌اند.

۶. غذاهای تخمیری گیاهی

مثل تمپه، کیمچی، ماست گیاهی پروبیوتیکی
این مواد به افزایش باکتری‌های مفید و تنظیم ایمنی کمک زیادی می‌کنند.

رژیم گیاهی و آسم: شواهد علمی

چندین مطالعه نشان داده‌اند که رژیم گیاهی می‌تواند شدت آسم و واکنش‌های حساسیتی تنفسی را کاهش دهد. علت آن عمدتاً کاهش التهاب مسیرهای هوایی و بهبود عملکرد ریه است.

در مطالعه‌ای در مجله Nutrition Reviews اشاره شده است که کودکانی که میوه و سبزی بیشتری مصرف می‌کنند، کمتر دچار خس‌خس سینه و حملات آسم می‌شوند. همچنین رژیم‌های غنی از سبزیجات می‌توانند سطح اکسیداتیو در بدن را کاهش دهند، که این خود عامل محرک حملات آلرژیک است.

تفاوت رژیم گیاهی کامل با رژیم گیاه‌خواری معمولی

گاهی افراد تصور می‌کنند که گیاه‌خواری صرفاً حذف گوشت است، اما رژیم گیاهی کامل (Whole-food plant-based) شامل:

عدم مصرف فراورده‌های صنعتی
تمرکز بر غذاهای کامل و طبیعی
عدم اتکا به شکر و چربی زیاد

است. این نوع رژیم اثر ضدالتهابی قوی‌تری دارد.

آیا رژیم گیاهی برای همه مناسب است؟

در پاسخ باید گفت: بله، اغلب اوقات بله.
اما باید نکاتی رعایت شود:

دریافت کافی B12 (از مکمل یا خوراک‌های غنی‌شده)
توجه به آهن گیاهی و افزایش جذب آن با ویتامین C
دریافت کافی پروتئین از حبوبات، مغزها و دانه‌ها

با رعایت این نکات، رژیم گیاهی یکی از کم‌عارضه‌ترین رژیم‌های تغذیه‌ای است.

جمع‌بندی

رژیم‌های گیاهی تنها یک مد غذایی نیستند؛ بلکه بر اساس شواهد علمی، می‌توانند نقش مهمی در کاهش آلرژی‌ها، تنظیم عملکرد ایمنی، کاهش التهاب و بهبود کلی سلامت داشته باشند. در مقابل، مصرف بیش از حد محصولات حیوانی، به‌ویژه انواع پرچرب و فرآوری‌شده، می‌تواند زمینه را برای التهاب مزمن و حساسیت‌های مختلف فراهم کند.

با توجه به افزایش آلرژی‌ها در جوامع مدرن، گرایش به رژیم‌های غنی از غذاهای گیاهی می‌تواند راهکاری موثر، طبیعی و پایدار برای بهبود وضعیت سلامت عمومی باشد.

منابع

Wood, L. G., & Gibson, P. G. (2009). "Diet and asthma: is the Western diet a contributor to increased asthma prevalence?" Journal of Allergy and Clinical Immunology.
Esposito, K., & Giugliano, D. (2006). "Diet and inflammation: the role of Mediterranean diet." Journal of the American College of Cardiology.
Satija, A., & Hu, F. B. (2018). "Plant-based diets and their impact on health." Annual Review of Public Health.
Venter, C., & Arshad, S. H. (2012). "Diet, nutrition, and allergy." Clinical and Experimental Allergy.
Kim, J. H., et al. (2013). "Probiotics and modulation of the immune system." Journal of Microbiology.
Micha, R., & Mozaffarian, D. (2010). "Trans fatty acids: effects on metabolic syndrome, heart disease and diabetes." Public Health Nutrition.
“World Allergy Organization: Diet and Allergies”, 2020.