سرزمین آریایی : کودکان ، از محیط پیرامون خود ، تلویزیون ، جمع های کودکانه و .... کلمات رکیک را میشنوندو در ذهنشان باقی میمتند .هنگامی که از موقعیت و رفتاری ناراضی هستند و به نتیجه دلخواهشان نمیرسند و پاسخی مطابق میلشان دریافت نمیکنند ، این واژه های رکیک را به زبان آورده و برایشان مطرح نیست در چه مکان ، جمع و چه شخصیتی قرار داشته باشند. در ادامه ، شرح داده ایم که با چه راهکارهایی میتوان این مساله را حل و از ادامه آن پیشگیری کرد.
آیا کودک بدزبان است؟
تمایز بین بدزبانی با شیوه سخن گفتن کودک بسیار حایزاهمیت است. رفتارهای مقابله‌ای افراطی همراه با طعنه و کنایه‌زدن، نافرمانی و سرپیچی گستاخانه از اوامر دیگران، پاسخگویی همراه با داد و فریاد، استفاده از الفاظ رکیک و بسیار زننده، دهن‌کجی کردن و… را میتوان به حساب بدزبانی کودک گذاشت، اما حالات اجتناب و امتناع ساده‌ای چون «دوست ندارم»، «دلم نمی‌خواهد»، «انجام نمی‌دهم» و همچنین بسیار نق و نق و غرغر کردن یا پرسش سوالاتی با «چرا»، «چگونه»، «آیا» و… هرگز به معنای بدزبانی نیست، بلکه نشان‌دهنده کنجکاوی‌های کودکانه و قدرت اظهار عقیده در وی است که به نوبه خود رفتاری بسیار موجه و بهنجار هم محسوب می‌شود.
ارزیابی کنید
هرگاه کودکتان به کسی ناسزا گفت، به جای واکنش سریع یا دستپاچه شدن، سریعا این سوالات را از خود بپرسید که چه چیز باعث خشم او شده است؟ این فحش را از چه کسی یاد گرفته است؟ چند بار این کلمه رکیک را به کار برده است؟ آیا آن را تازه آموخته است؟ بیشتر در چه موقعیت‌هایی دشنام می‌دهد؟ نقش شما و همسرتان در استفاده کودک از این کلمات چقدر پررنگ است؟ کودک بیشتر رفتارهایش را از چه کسی یا کسانی تقلید می‌کند؟ و…
الگوی رفتاری خوبی برای کودک باشید
غفلت والدین از اصل آموزش‌پذیری لحظه به لحظه فرزند و اصل همانندسازی در تربیت گاهی مشکل‌آفرین می‌شود؛ پدر خشمگینی را در نظر بگیرید که به خاطر یک مساله مهم با برادرش بگو و مگو می‌کند و بی‌توجه به حضور فرزند، ناگفتنی‌ها را به زبان می‌آورد و کلی بد و بیراه نثار برادرش می‌کند و…؛ پدر چنین بی‌محابا سخن می‌گوید تنها به این گمان اشتباه که رفتارش در این موقعیت حساس خشم کاملا بهنجار بوده و کودکش نیز بر این نکته آگاه است و آن را درک می‌کند؛ این در حالی است که کودک نه‌تنها متوجه نامطلوب بودن رفتار پدر نیست، بلکه آن را موجه دانسته و ناسزاگویی را جزئی از رفتار طبیعی به هنگام خشم تعریف می‌کند و به این ترتیب با ثبت جزئیات رفتار پدر در خزانه رفتاری و گفتاری خویش، در شرایطی مشابه به آن متوسل می‌شود. برای اجتناب از ناسزاگویی و بددهنی کودکان، بر والدین واجب است مراقب رفتارها و کلام خود باشند، چراکه محال است خود ناسزا گوییم، اما فرزندمان را از این کار نهی کنیم!
با کودک گفت‌وگو کنید
در فضایی کاملا صمیمانه و صد البته کودکانه با کودک خود به صحبت بنشنید و برای او توضیح دهید ناسزاگویی یعنی چه، علت بد بودن این رفتار چیست و چه تاثیرات منفی بر او و دیگران دارد و… قصه‌گویی و استفاده از داستان‌ها و اشعار کودکانه برای این کار بسیار مفید است، اگرچه می‌توانید با شرکت در بازی‌های کودکانه، به طور غیرمستقیم از بدزبانی و خوش‌زبانی برای او حرف بزنید، تفاوت آنها را برایش توضیح دهید و راجع به این دو شیوه از او پرسش کنید و او را به تفکر وا دارید.
نظارت داشته باشید
معمولا کودکان در اثر شنیدن مکرر الفاظ ناشایست، بدون این‌که متوجه معنای واقعی آنها باشند، از آن کلمات استفاده می‌کنند، به همین دلیل، نظارت و کنترل کافی بر شنیده‌ها و دیده‌های کودک، نقش بسزایی در کاهش و حذف کلمات و عبارات نامطلوب از خزانه لغات مورد استفاده کودک دارد. بنابراین توصیه می‌کنیم بر چگونگی گفتار خود و اطرافیان‌تان توجه داشته باشید. حتی‌المقدور از بیان جملات یا عبارات ناخوشایند، نیش‌دار، دوپهلو، کنایه‌دار و… به‌شدت پرهیز کنید و از معاشرت با دوستان و آشنایان بددهن جلوگیری نمایید. از سوی دیگر، ششدانگ حواستان بر منابع تاثیر‌گذاری چون رسانه‌ها، بازی‌ها و… باشد. تاثیرات ناملموس، اما مبرهن این غایبان همیشه حاضر در زندگی فرزندانمان کتمان‌ناپذیر است، کودکان ما بیش از آنچه که تصور کنید، از رسانه‌ها و بازی‌های رایانه‌ای درس می‌گیرند و آموزش می‌بینند.
قانون وضع کنید
اگر فرزندتان برای اولین‌بار کلمه‌ای رکیک به زبان آورد، بهتر است به او فرصت دهید تا شاید هرگز از آن کلمه استفاده نکند، ولی اگر تکرار شد، سریعا به محض شنیدن آن کلمه، قوانینی برای ترک آن وضع کنید. به کودکتان توضیح دهید دیگر اجازه ندارد از این کلمه استفاده کند و اگر مجددا آن را به زبان بیاورد مجبور به مجازات او می‌شوید، اما اگر ترکش کند حتما او را تشویق خواهید کرد.
به بددهنی کودک بی‌توجه باشید
اگر فرزندتان سهوا از عبارت ناشایستی استفاده کرد، باوجود ناراحتی و خشم‌تان بهتر است عکس‌العملی خنثی نشان دهید. یکی از مفیدترین روش‌ها، نادیده گرفتن و بی‌توجهی به رفتار اشتباه کودک است؛ به این صورت که هرگاه کودکتان بددهنی کرد به او توجه نکنید، حتی وانمود کنید حرف او را هرگز نشنیده‌اید.
توجه برگردانی کنید
گاه نادیده گرفتن بدزبانی موثر نمی‌افتد و کودک دوباره رفتار خود را تکرار می‌کند؛ اصلا نگران نباشید، این‌بار برای جلوگیری از تکرار و مداومت بیان کودک می‌توانید در همان لحظه از تکنیک توجه‌برگردانی استفاده کنید. به محض شنیدن عبارتی ناپسند از زبان کودک، خود را به نشنیدن بزنید و سریعا توجه او را به چیزی دیگر معطوف سازید. مثلا، به کودک بگویید: لیوان آبی برایتان بیاورد، کارتون مورد علاقه‌اش را تماشا کند و…
خوش‌زبانی کودک را تشویق کنید
کودک باید بین خوش‌زبانی و بدزبانی تمایز قائل شود؛ لذا، هرگاه گفتار شایسته و مناسبی داشت یا بددهنی نکرد، با اشاره به گفتار شیرین و دلنشین، او را متوجه خوش‌زبانی‌اش کرده، تایید و تحسین‌اش کنید. مثلا، هرگاه به جای داد و فریاد یا ناسزا گفتن، در کمال ادب و احترام تقاضای خواسته‌ای کرد به او بگویید: «احسنت برشما فرزند عزیزم، بسیار خوشحالم که مودبانه نیازت را مطرح کردی.»
تنبیه بدنی هرگز!
هیچ‌گاه کودک را به دلیل بدزبانی تنبیه بدنی نکنید. تنبیه، نه‌تنها چاره کار نیست، بلکه کم‌اثرترین روش تربیتی است که گاهی نتیجه‌ای معکوس داشته و حتی کودک را بیش از قبل، ترغیب به ادامه و تکرار رفتار اشتباهش می‌کند. روان‌شناسان معتقدند ترس موقعیتی، ماحصل تنبیه است. بی‌گمان هنگام متوسل شدن به این روش، متوجه این مطلب شده‌اید که کودکان به واسطه تنبیه، صرفا سعی می‌کنند نزد فردی که منبع درد و تنبیه است، بددهنی نکرده یا به کسی لقب بد ندهند، اما به محض دوری از ایشان، شروع به بدزبانی و توهین می‌کنند! این رفتار کودک، علتی جز این ندارد که او یاد گرفته است در مقابل عامل تنبیه و مجازات سکوت و خودداری کند، اما در خفا و به دور از چشمان فرد تنبیه‌گر، به رفتار خود ادامه دهد. یادتان باشد با حذف موقت و موقعیتی این رفتار نامطلوب، راه به جایی نخواهید برد، تنها با دادن آگاهی و شناخت راجع به بددهنی به کودک است که می‌توانید این عادت غلط را از خزانه رفتاری‌اش برای همیشه حذف کنید.
مواظب دور باطل باشید
گاهی کودکان برای جلب نظر و توجه و گاه برای اعمال کنترل و تسلط بر والدین‌شان به بدزبانی متوسل می‌شوند. بر شما والدین هوشیار واجب است هرگز در چرخه معیوب و دور باطل این ترفند کودکانه اما کاملا هدفمند وارد نشوید، چراکه ممکن است صبرتان لبریز شود و شما هم همپای کودکتان بددهنی کنید، که در این صورت نه‌تنها راه رفته را بازگشته‌اید، بلکه شرایط را وخیم‌تر از پیش می‌سازید.
لقب دادن، اکیدا ممنوع است
برخی از والدین ناآگاه، از فرط خشم و عصبانیت، با بیان القابی ناخوشایند و تمسخرآمیز چون احمق، بی‌تربیت، کند ذهن، نادان، نفهم، کودن و… سعی در متنبه کردن کودکشان دارند و جالب‌تر آن که گاه با به زبان آوردن همان جملات و عبارات اشتباه، از کودکشان می‌خواهند که هرگز از آن عبارات استفاده نکنند، مثلا می‌گویند: «بچه نفهم، مگر به تو نگفتم به کسی نفهم نگو!»؛ این در حالی است که آنان به دست خویش و به‌طور کاملا تلویحی، مجوز استفاده از این عبارات را برای فرزندشان صادر و امضا می‌کنند. برای اجتناب از آموزش غیرمستقیم به کودک و تاکید خاموش بر استفاده از این‌گونه جملات و عبارات به هنگام عصبانیت، بهتر است در چنین شرایطی، خشم خود را کنترل کرده و در کمال آرامش و قاطعانه به کودک توضیح دهید که چرا این‌قدر از دست او ناراحت و عصبانی هستید.
از سوی دیگر، هرگز اجازه ندهید کسی فرزندتان را با القاب ناپسند صدا بزند و به کودکتان بیاموزید که چگونه و با استفاده از چه روش‌های مفیدی می‌تواند با این افراد مواجه و مقابله کند؛ مثلا به او یاد دهید اگر کسی با لقبی خاص او را صدا کرد به جای پرخاش کردن یا گلاویز شدن به او بگویید: «همکلام شدن با شما در شأن من نیست»، «بهتر نبود اول فکر می‌کردی بعد این حرف را به زبان می‌آوردی»، «من سکوت را بیشتر ترجیح می‌دهم» و…
مقابله به‌مثل نکنید
با کودک بدزبان عصبانی خود، دهن به دهن نشوید. اگر او از فرط عصبانیت داد و فریاد می‌کند، گوش به حرف‌تان نمی‌دهد، ناسزا می‌گوید و… سعی کنید بر خود و اعصاب‌تان مسلط باشید و هرگز برای مواجهه با بدقلقی‌های کودک، همچون او رفتار نکنید؛ پاسخ متقابل شما همچون مهر تاییدی بر رفتار اشتباه کودک است و به او می‌آموزد که چگونه بددهنی کند و از ارتکاب آن احساس نگرانی و ناراحتی نداشته باشد، چه‌بسا کودک به چشم خود دیده و شنیده والدینش به هنگام عصبانیت چنین رفتار می‌کنند. پس بهتر است به جای مقابله به‌مثل کردن، به کودک خود مهربانی کنید و در نهایت احترام و ادب و خوش‌زبانی با او سخن بگویید و علت عصبانیش را جویا شوید.
دفاع کردن را به کودک بیاموزید
به کودکتان تفهیم کنید بدون دعوا و ناسزاگویی هم می‌تواند از خود دفاع کند و توسل به این روش، تنها کار آدم‌های ضعیف و ناتوان است. به او بگویید و باورش کنید که افراد با دشنام دادن شخصیت خود را خدشه‌دار و زیر سوال می‌برند و او برای احترام به خود هم که شده هیچ‌گاه نباید از کلمات توهین‌آمیز استفاده کند.
طرز گفت‌وگوی مورد پسندتان را آموزش دهید
بهترین الگوی آموزشی و تقلیدی کودک، والدین او هستند؛ پس مواظب سخن گفتن خود باشید. با کودکتان همان‌گونه سخن بگویید که دوست دارید او با شما و دیگران سخن بگوید. کودک را با واژه‌ها و اسامی خوب و بد آشنا کرده و مرز مجاز و غیرمجاز استفاده از آنان را برای او مشخص کنید و به او توضیح دهید که چرا نباید از برخی الفاظ استفاده کنید. با استفاده صحیح کلمات در گفت‌وگوهای خود، می‌توانید هم طرز درست حرف زدن و هم کاربرد عبارات زیبا و معنادار را به کودک بیاموزید؛ استفاده از عباراتی چون «ممنونم»، «لطفا»، «شرمنده‌تان هستم»، «متاسفم»، «ببخشید» و… را هرگز فراموش نکنید؛ مثلا به او یاد دهید برای رد پاسخ به درخواستی اینچنین سخن بگوید: «بسیار متاسفم، کاش می‌توانستم کمکی به شما کنم، اما نمی‌توانم این کار را انجام دهم چون …». از سوی دیگر، برای صمیمیت و محبت خود با کودک، مرز بگذارید و خط‌قرمزهایی قائل شوید، هیچ‌گاه او را با القاب طنز‌آمیز و خودمانی چون، بلا بچه، شیطون بلا، وروجک، خبرچین کوچک، کلاغ سیاه خونه و… صدا نکنید؛ چرا که کودک به تقلید از شما، ممکن است در سایر محاورات خود از آنها استفاده کند یا مطابق با انگی که بر او برچسب شده رفتار کند، که در هر دو صورت، نتیجه چندان مورد خوشایند و رضایت نخواهد بود.
لحن صحیح سخن گفتن را به کودک آموزش دهید
آداب گفت‌وگوی صحیح و مودبانه را به کودک آموزش دهید؛ همچنین او را متوجه این نکته مهم کنید که تنها کلمات و جملات، نشان‌دهنده بدزبانی و بددهنی نیستند، بلکه شیوه بیان و لحن سخن، بیش از خود بیان، مشخص‌کننده خوشایندی یا ناخوشایندی گفته‌هاست. کودک باید بداند دهن‌کجی، شانه بالا انداختن، ابرو درهم کشیدن، نگاه‌های معنادار، بی‌محلی کردن و…. چون کلام ناخوش، نوعی بدزبانی محسوب می‌شود و پیامدی چون بددهنی به همراه دارد.
الودکتر
